Deprem Hareketi

Deprem oluştuğu anda yerkabuğuna iki farklı hareket dalgası yayar: P-dalgası ve S-dalgası. P-dalgası (İngilizcesi Primary-wave yani öncül dalga demektir) öncül dalgadır ve yer yüzeyine paralel doğrultuda salınımlardan oluşur. P-dalgası davranışını aşağıdaki resim açıklamakta: yayın gerilmesi yönü (sarı ok) ve dalganın hareket yönü (kırmızı ok) paraleldir.

S-dalgası (İngilizcesi Secondary-wave yani ikincil dalga demektir) yeryüzeyine göre dik yönde/düşeyde hareket eder, yani bir yüzme havuzundaki su dalgası gibi. S-dalgası davranışını aşağıdaki resim açıklamakta: dalga titreşim yönü (yeşil ok) ve dalganın hareket yönü (kırmızı ok) birbirine diktir.

P ve S dalgaları içinden geçtikleri ortama göre 5 ile 15 km/saniye de ilerler. S-dalgaları ilerleme hızı P-dalgalarına göre yarı yarıyadır. Yani öncelikle P-dalgası yapıya etkir ve arkasından S-dalgası gelir. Deprem dalgalarının hızı içinden geçtikleri ortamın yoğunluğuna bağlı olduğundan, P ve S dalgaları yerkabuğunun derinliklerinde bir kayaç türünden diğerine geçerken kırılırlar. Bilim adamları bu dalgaların kırılma şekillerini inceleyerek yerkürenin derinliklerinin bir modelini yaratabilirler. S dalgaları sıvı ortamda ilerleyemez. Örnek olarak 1999 Marmara depreminde Amerika'daki ölçüm istasyonları depremin S dalgalarını tesbit edemediler, bu da yerkürenin içinde sıvı bir dış katman olduğunu kanıtlar. Ayrıca, bir depremden sonra, Gölge bölge denilen ve P veya S dalgalarını hissetmeyen bölgeler bulunmuştur. Bu bölgeler, P dalgalarının yerkabuğunun katı bölgesiyle sıvı dış katman arasından geçerken kırılmasıyla oluşur. Bu etkiyi araştıran bilim adamları sıvı dış katmanın yaklaşık 2900 km derinlikte başladığını hesaplamışlardır.

Yukarıdaki haritada 17 Ağustos 1999 Marmara depremi P dalgaları tahmini erişim süreleri verilmiştir.

Bir P dalgası 8:06 da hissediliyor. S dalgası ise 10 dakika sonra hissediliyor. Deprem ne kadar uzaklıkta meydana gelmiştir?

P dalgasının S dalgasından iki kat daha hızlı ilerlediğini biliyoruz. Ortalama değerleri kullanarak: dalgaların katettiği mesafeyi şöyle hesaplayabiliriz: burada tp değeri P dalgasının toplam hareket süresi, ve ts ise S dalgasının toplam hareket süresidir. Yukarıdaki denklemde vs ve ts ifadelerini değiştirerek vetp için çözerek: Deprem yaklaşık olarak 6,000 kilometre mesafede meydana gelmiştir. Ancak dikkat edin: bu mesafe yeryüzündeki bir mesafe değildir; depremin meydana geldiği yerkabuğunun derinliklerindeki mesafedir.